Veganizm, çoğu kişi tarafından sadece beslenme üzerine yapılan seçimlerden ibaret olarak düşünülse de aslında, giyimden ulaşıma kadar hayvanların kullanıldığı veya hayvanların zararına olan her şeyden kaçınılması gerektiğini savunan bir yaşam biçimi. Bu yaşam biçimini, kesin doğru olarak kabul eden bazı ebeveynler ise çocuklarının doğumundan itibaren vegan olarak yetişmesini istemektedir.
Veganlığın özellikle son yıllarda bu kadar yaygınlaşmasını sağlayan bazı faydaları olduğu düşünülüyor. Örneğin; bitki bazlı beslenme sonucu beden kitle indeksinin düşmesi ve düşük kan basıncı sağlanması sonucu diyabet, kanser ve çeşitli kalp hastalıklarının riskini azalttığı savunuluyor. Fakat yaygın bir görüş olan; yeterli protein, B12, demir ve kalsiyum gibi vücudun ihtiyacı olan şeylerden mahrum kaldığı, bu nedenle oldukça sağlıksız bir beslenme biçimi olduğu da savunulan görüşler arasında.
Veganizmi benimseyen ebeveynler, hayvan sömürüsüne dahil etmemek adına çocuklarını da vegan beslenmeye yöneltebiliyorlar. Uzmanlarca sağlıklı olup olmadığına dair farklı görüşler bulunan konuyu içeriğimizde derledik.
Veganizm ve vegan beslenme tam anlamıyla nedir?
Veganizm teriminin, ülke ve dünya genelinde tanınması aslında daha yeni yeni olsa da vegan beslenmeye dair kanıtlar bazı araştırmacılara göre 2000 yıl öncesine kadar gidiyor. Bazı insanlar tarafından vegan beslenmeye geçiş aşaması olarak görülen vejetaryenlik, 19. yüzyılda İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nde önemli sayılabilecek bir hareketlilik yaşadı. Şair, doktor gibi tanınır ve toplumda sözü önemsenen insanlar dahi, hayvansal gıdalarla beslenmeyi sömürü olarak gördüğüne dair açıklamalar yapmaya başladı. 1944 yılında ise vegan çevrelerince tanınır olan Donald Watson adındaki aktivist bir adam, et dışında diğer hayvansal ürün yemeyen insanları tanımlamak için ‘vegan’ terimini üretti.
Vejetaryenlik, veganlığın altında olarak sınıflandırılsa da çoğu vegan tarafından hayvan sömürüsünü tam anlamıyla bitirmediği için kabul edilebilir bir şey değil. Vejetaryenlik, genel olarak sadece et tüketimini yasaklasa da et dışında bazı hayvansal ürünleri tüketilip tüketilmemesine göre alt sınıflara ayrılıyor.
- Vejetaryenlerin çoğunun dahil olduğu lakto-ovo vejetaryenler, et dışında süt ürünleri ve yumurta tüketirler.
- Lakto vejetaryenler, et ürünleri ve yumurta dışında diğer hayvansal gıdaları yerler.
- Ovo vejetaryenler, yumurta dışındaki diğer hayvansal gıdaları tüketmezler.
- Peskataryenler ise yarı vejetaryen olarak adlandırılırlar çünkü sadece kümes hayvanlarını ve balık haricindeki et ürünlerini yemezler.
- Pollovejetaryenler de tam olarak vejetaryenlik kavramını karşılamazlar. Kümes hayvanlarının eti dışında diğer tüm hayvansal gıdaları tüketirler.
Veganizm, aslına bakılırsa beslenmenin çok ötesinde bir yaşam felsefesi olarak görülüyor. Çok katı yeme kuralları dışında hayvan sömürüsünün olduğunu düşündükleri giyimden ulaşıma kadar çoğu sektörde hayat tarzlarını değiştiriyorlar. Mesela, hayvandan elde edilmiş herhangi bir giysi, aksesuar veya nesneyi kullanmayı reddediyorlar. Günümüz koşullarında çok zor olsa da, hayvanlara zarar verdiği gerekeçesiyle uçak kullanmayı dahi reddeden veganlar var.
Bir insan vegan olma kararını, vicdani sebeplerden dolayı verebildiği gibi aynı zamanda dini ve ahlaki açılardan da kabul edilmediği için verebilir. İklim krizi, çevre kirliliği gibi çoğu konu da, vegan olmaya iten sebepler arasında bulunuyor. Çünkü, hayvancılık sektörü için gereken koşullar sürdürülebilir değil ve çevreye inanılmaz zararları olabiliyor. Aynı zamanda kalp rahatsızlığı gibi kronik hastalıkları olan insanlar da, bitki bazlı beslenme yoluna gidebiliyor.
Vegan beslenmenin faydaları ve zararları nelerdir?
Vegan beslenme, kimi insanlara göre çok katı kurallara sahip olduğu için vicdanen veya başka sebeplerce başlanmak istense de göz korkutabiliyor. Halbuki vegan beslenmenin birçok faydası uzmanlarca açıklanmıştır.
- Vegan beslenme kilo vermeye yardımcıdır. Elbette, kilo vermek amacıyla sürdürebilecek bir beslenme amacı değildir ama vegan beslenme, bitki bazlı olduğu için yağ tüketimi düşüktür. Zararlı olarak görülen ve çoğunlukla hayvansal gıdalardan elde edilen doymuş yağlardan arınmış bir beslenme biçimi olmasından dolayı, vegan olarak beslenen insanların diğer insanlara oranla beden kitle indeksi düşüktür.
- Vegan beslenme birçok hastalığın riskini azaltıyor. Daha düşük kan şekeri sağlayarak tip 2 diyabetinin ihtimalini azaltıyor. Aynı zamanda, kesin kanıtlanmış olmasa bile bazı araştırmalara göre böbrek fonksiyonlarını iyileştirdiği de görülmüştür. Kanser ve kalp hastalıkları gibi ölümcül olabilen hastalıkların da vegan insanlarda, bazı araştırmalara göre daha az görülmektedir.
- Stres ve anksiyete gibi sorunlarda vegan beslenmenin faydalı olduğu da düşünülüyor. Bir çalışmaya göre vegan beslenme ve düşük stres seviyesi arasında bir ilişki olduğu görülmüştür.
- Papua Yeni Gine’deki ağırlıklı olarak vegan beslenen bir ada halkıyla yapılan araştırmada, insanların cildinin daha parlak ve pürüzsüz olduğu görülmüştür. Aynı zamanda süt ürünlerinin de sivilceye sebep olabileceği düşünülüyor.
- Ve elbette, vegan beslendiğinizde çevre kirliliğinin temel sebeplerinden biri olan hayvancılık sektörünün önüne geçmiş oluyorsunuz. Giderek endüstrileşen gıda sektöründe hayvan tüketimi olabilmesi için her yıl bir sürü orman tahrip ediliyor. Yani, vegan beslenerek hayvancılığın gelişmesi için ormanların yok edilerek alan açılmasının önüne geçilebilir.
Vegan beslenmenin birçok faydası olsa da hangi gıdadan ne kadar alınması gerektiği düşünülmeden uygulandığında zararları da görülebiliyor. Her vücudun ihtiyacı olan belli başlı mineraller ve vitaminlerin çoğunun, hayvansal gıdalarda daha çok bulunduğu bir gerçek. Eğer, sadece hayvansal ürünleri tüketmekten vazgeçip diyet listenizi dengeli hale getirmezseniz, B12 ve protein gibi içerikleri yeterli alamazsınız.
Veganlar için temel protein kaynağı baklagillerdir. Ancak gereğinden fazla bakliyat tüketimi, midede şişkinlik gibi sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açabilir. Tüm bunların önüne geçmek için, vegan beslenmeye karar verdiğinizde bir uzmanla beraber diyet listesi oluşturmanızda veya besinlerin içeriklerini ve neye ne kadar ihtiyacınız olduğunu öğrenmekte fayda var.
Pekala, çocukların vegan beslenmesi sağlıklı mıdır?
Vegan beslenmenin püf noktası, çoğunlukla hayvansal gıdalardan alınan içeriklerin bitki bazlı beslenme uygulanırken de alınmasıdır. Eğer alınamıyorsa yeterli beslenemezsiniz ve dolayısıyla sağlıktan ziyade zararı olacaktır. Çocukların vegan beslenmesine dair tartışmalar da temel olarak bundan dolayı çıkıyor. Vegan beslenen aileler, doğru olanın veganizm olduğunu düşündükleri için doğumlarından itibaren çocuklarını vegan yapabiliyorlar.
Gelişme ve büyüme evresi yaşayan çocuklarda beslenme, bu süreci direkt ilgilendirebiliyor. Sağlıklı ve yeterli bir beslenme için temel kural, çoğu gıdanın alınabildiği çeşitliliğin bol olduğu bir düzen oluşturulmasıdır. Vegan beslenme, genelde hayvansal gıdalardan karşılanan doymuş yağ tüketimini ve kolesterolü sınırladığı için çocukların yetişkinliğinde bu içeriklerden kaynaklı ortaya çıkabilecek hastalıkların önüne geçtiği düşünülüyor.
Kısacası, vegan beslenme çocukluk veya yetişkinlik evresi fark etmeksizin, detaylı olarak planlanıp gerçekleştirilmesi gereken bir beslenme biçimi. Doğru uygulanmadığı takdirde, çocuğun gelişiminde yetersiz kalmasına sebep olabilirken tüm besin içeriklerinin alındığına emin olunarak yapılıyorsa, çocuğa fayda dahi sağlayabildiği bazı araştırmalara göre kabul edilmiştir.
Çocukların vegan beslenmesi hakkında bilimsel araştırmalar ne diyor?
Navegan yani hayvansal ürünlerle beslenen çocuklarla vegan beslenen çocukların kıyaslandığı, Harvard’da yürütülen bir araştırma var. Bu çalışmaya göre navegan çocuklar ergenliğe daha erken giriyor ve daha çabuk büyüyor.. Bunun sebebi olarak da hayvansal ürünlerde çok fazla büyüme hormonu olmasıdır. Ani şekilde büyümeden ziyade zamanla büyümenin ise daha sağlıklı olduğu düşünülüyor. Zeka gelişimiyle ilgili bir çalışmada ise vegan çocukların zeka seviyesinin daha yüksek olduğu tespit edildi.
Özellikle kalp ve damarlarla ilgili hastalıklarda beslenme oldukça önemlidir. Araştırmalara göre, damarda yağlanma gibi sorunların aslında çocukluk çağına dayanıyor. Cleveland Clinic adındaki Amerikan akademik tıp merkezinde vegan beslenme hakkında bir çalışma yürütüldü. Çalışma için seçilen çocuklar iki gruba ayrıldı ve bir gruba az yağlı bitkisel bir diyet uygulanırken diğer gruba kalbi korumaya yönelik hayvansal ürünlü bir diyet listesi verildi. Çalışmanın sonucunda ise bitkisel beslenen çocukların kiloları düştü, kan değerleri iyileşti ve tansiyonları düştü. Bu çalışma ise birçok Amerikalı ve Kanadalı doktoru, çocukların vegan beslenmesinin iyi olabileceği konusuna ikna etti.
Çocukların vegan beslenmesine dair olumlu araştırmalar olsa da doğuştan vegan olan çocuklar üzerinden yapılan bir başka araştırma ise vegan beslenmenin A ve D vitaminlerinin eksikliğini yaratacağını düşünüyor. Çocukları vegan beslemek konusunda yeterli sayıda araştırma ve kesin bir bilgi bulunmuyor ancak uzmanlar genel olarak vegan beslenen çocukların rutin sağlık kontrollerinden geçmesi gerektiğini vurguluyor.
Profesör kardiyolog olan vegan doktor Murat Kınıkoğlu, çocukların vegan beslenmesi hakkında ne düşünüyor?
Kaynaklar: 1, 2
Kaynak: Webtekno