MS 79 yılının Ekim ayının sonlarında, Pompeii büyük bir felaket ile lavlar altında kaldı. Gelişmekte olan tatil beldesinden yalnızca 8 kilometre uzaklıktaki büyük bir faal yanardağ olan Vezüv Yanardağı, on beş yıldır yaydığı tehditleri en sonunda gerçeğe dönüştürdü ve patlayarak yakındaki bölgeyi ölümcül bir çok ısınmış gaz, erimiş kaya ve sıcak kül bulutuyla doldurdu.
Günümüzde ise Pompeii, her yıl antik kente yaklaşık 2,5 milyon ziyaretçi çeken devasa bir turistik arkeoloji merkezi olarak öne çıkıyor. Bu bölgenin en cazibeli özelliklerinden biri, volkan patladığında tüyler ürpertici yazgılarından kaçamayacak kadar hazırlıksız yakalanan zavallı insanların ünlü “taş” bedenleridir.
Ancak genel olarak bilinenin tersine, bu ünlü vücutlar, aslında nitekim taşlaşmış insan vücutları değil. Eski kent halkını vefata götüren, daha sonra soğuyarak kurbanlarını kendilerinin vakitsiz taş kopyalarına dönüştüren sıcak, erimiş kaya manzarası elbet tüyler ürpertici bir imge olsa da gerçek bundan biraz daha farklı ve hatta, arkeolojik araziyi 1800’lerden evvel ziyaret etmiş olsaydınız, o vücutları göremezdiniz.
Cambridge Üniversitesi’nde Klasikler Profesörü olan Mary Beard, BBC Magazine için 2012’de yazdığı bir makalede, “Gerçek şu ki onlar aslında insan vücutları değiller” dedi ve ekledi: “Onlar, 1860’lara kadar uzanan zekice bir arkeolojik ustalığın eserleri.”
Pompeii’nin taş vücutları, gerçek insan vücutları değil
Pompeii’deki kazıların tarihi 16. yüzyılın sonlarına kadar uzanıyor, lakin bugün bildiğimiz Pompeii, arkeolog Giuseppe Fiorelli’nin idaresindeki daha ileri bir devirde şekillenmeye başladı. 19. yüzyıldan kalma bu kazıcılar, alanı kaplayan moloz ve kül katmanlarında ilerlerken, garip bir şey fark etmeye başladılar: Bazı yerlerde insan kalıntılarını içeren bariz çukurve oyuklar bulunuyordu.
Aslında bugün görmeye alıştığımız küllü modeller değil, bir vakitler zavallı bir kurbanın halinin lavı cesetlerinin etrafında soğuması için yeterince uzun müddet açık tuttuğu boşluklar Pompeii vatandaşlarının gerçek “bedenleri” idi.
Beard, “Volkandan gelen materyal ölülerin vücutlarını kaplamış, etraflarında sert ve katı bir yapı oluşturmuştu” diye yazdı ve devam etti: “Et, iç organlar ve giysiler yavaş yavaş çürüdükçe, geriye bir boşluk kaldı – bu, mevt noktasındaki cesedin biçiminin tam bir negatif iziydi. Parlak bir fikir ile, o boşluğa Paris alçısı döktüğünüzde, bedenin büsbütün birebiri olan bir alçı modele ulaşacağınızın çözülmesi çok uzun sürmedi. Fakat bunlar yalnızca bir kopya – gerçek bir vücuttan fazla bir ‘anti-beden’.”
Napoli Üniversitesi antropoloğu Pier Paolo Petrone, 2017’de History and Archeology Online ile yaptığı görüşmede, çağdaş hafriyatlarda kullanılan formüllerin biraz daha güncellendiğini söyledi: “Bugünlerde alçı kalıpların insan içeriğini araştırmak için 3D-CT taraması üzere X-ışını tekniklerini daha uygun kullanabiliyoruz.”
Ancak Petrone, çoğunlukla, 1860’lardaki birinci setle neredeyse birebir olan bir biçimde yeni dökümler yapıldığını da söylüyor. Nadiren alçı yerine berrak bir epoksi reçine kullanılabilse de, klasik karışım “kurbanın bedenlerinin harika kopyalarını elde etmek için en yeterlisi olmaya devam ediyor” diyor.
Kısacası, günümüzde Pompeii’nin en ünlü çekim kaynağı olan taşlaşmış vücutlar aslında kentin gerçek sakinleri değil. Hatta, günümüzde o kadar da istisnai bir cisim de değiller. Bu figürleri oluşturmak için kullanılan teknik yine kullanılabilir olduğu için, her bir vücudu istediğimiz kadar “klonlamamız” mümkün.
Ayrıca, bilhassa bölgenin 160’tan fazla bombanın amacı olduğu 2. Dünya Savaşı üzere dış tesirler sebebiyle bu modellerin pek birden fazla (ve hafriyat bölgesinin kendisi) önemli hasar gördü. Beard, “Şu anda gördüklerimizin kesimleri, tekrar oluşturmanın bir tekrar oluşturulması” diyor ve devam ediyor: “Kimseyi sahtecilikle suçlamıyorum. Demek istediğim, bizim Pompeii’miz – aslında birçok klasik sit alanı üzere – çağdaş tekrar oluşturucular ve konservatörler ile yepyeni Romalı inşaatçılar ortasındaki işbirliğinin bir eseri ve işin büyük kısmı bizim tarafımızda.”