Bütün bir Roma askeri birliğini bile yok etmişti: “Deli bal” nedir; tesirleri nelerdir?

Tarihin en acımasız pusularından birinde, bütün bir Roma askeri birliği, Karadeniz kıyılarında yaşayan arıların ürettiği bir tıp halüsinojenik balla, ya da hak ortasında bilinen ismiyle deli balla zehirleyen düşman askerleri tarafından katledilmişti. “Deli bal” olarak bilinen sarhoş edici ziyafet, şiddetli lakin süreksiz rahatsızlıklara neden olarak, tadına bakan şanssız Romalı askerleri duran gayelere dönüştürmüştü.

Bu olay, Roma’nın imparatorluğunu MÖ 73 ile 63 yılları ortasında Anadolu’ya yaymayı amaçlayan Üçüncü Mithridates Savaşı sırasında meydana geldi. Roma Cumhuriyeti, bu sefer sırasında, karşılaştığı en kurnaz düşmanlardan biri olan, Zehirli Kral olarak da bilinen Pontus Hükümdarı VI Mithridates ile karşılaştı.

Filmlerdeki makus adamlara yakışır bir geçmişe sahip olan Mithridates’in, babası ölümcül bir toksinle suikasta kurban gittikten sonra zehirlere takıntılı hale geldiği söyleniyor. Zekası ve farmakolojiye olan hayranlığıyla tanınan hükümdar, günümüzde bile mitridatizm olarak bilinen bir uygulama ile, nizamlı olarak ölümcül olmayan dozlar tüketerek birkaç ölümcül zehre karşı başarılı bir formda tolerans geliştirdi.

Romalılar kente geldiğinde, Mithridates sahneye çıkarak sıra dışı askeri hareketlerini sergilemekten ziyadesiyle memnundu. Tarihî kaynaklara nazaran askerleri, işgalci güçlere zehirli oklarla saldırdı, Roma kuşatma tünellerine “eşek arıları ve yabanî hayvanlar” saldı ve hatta naftadan kimyasal silahlar geliştirdi.

Antik tarihçi Strabo, MÖ 65’te meydana gelen bir olayı anlatırken, Mithridates’in Heptacomitae isimli müttefiklerinin bir Roma birliğini yok etmek için meczup bal ismi verilen maddeyi nasıl kullandığını açıklıyor. Belli bir ormangülü çeşidinin nektarı ile beslenen arılar tarafından üretilen bal, grayanotoksin ismi verilen bir nörotoksin sınıfından yüksek konsantrasyonlar içeriyor.

Küçük dozlarda halüsinasyonlara, uyum kaybına ve mide bulantısına neden olabilen bu husustan daha yüksek dozlarda alanlar, önemli kalp komplikasyonları yaşayabiliyor. Strabo’nun söylediğine nazaran Heptacomitae, ilerleyen Romalıların yoluna kaseler dolusu mecnun bal yerleştirdi ve “daha sonra askerler karışımı içip aklını yitirince onlara saldırdılar ve onları kolaylıkla yok ettiler.”

İlk “deli bal vakası” değil

Yeni çalışmanın muharrirleri, olayın tarihî anlatımlarını derleyerek, bunun eski bir askeri birliğin meczup bal tükettikten sonra zehirlenmesinin birinci örneği olmadığını açıklıyor. Üç yüzyıl evvel, Yunan kumandan Ksenofon, yüzlerce askerinin bir unsurun yardımıyla “bir anda akıllarını yitirdiklerini, kusma ve ishalden mustarip olduklarını, ayakları üzerinde sabit duramadıklarını” belirtmişti.

Şiddetli sarhoşluklarına karşın, Ksenophon’un adamlarından hiçbiri hayatını kaybetmedi ve tamamı balı yedikten sonraki 24 saat içinde duyularını geri kazandı. Hatta, toksinler beden tarafından süratle metabolize edildiğinden ötürü grayanotoksin zehirlenmesi neredeyse hiçbir vakit ölümcül olmadı.

Ancak, Romalı askerlerin bu bal ile kendilerini kaybetmelerinin akabinde dikkatli bir zamanlamayla yapılan taarruzlar, Heptacomitae’nin düşmanlarını katletmede çok az sorun yaşaması manasına geldi. Ne yazık ki Mithridates için bu küçük zafer savaşın gidişatını değiştirmedi ve bu da nihayetinde Pontus Krallığı’nın Roma ordusu tarafından yok edilmesiyle sonuçlandı.

Mithridates’in kendisi ise, efsaneye nazaran mağlubiyetinin akabinde kendini zehirleyerek ölmeye çalıştı. Lakin ironik bir formda, bedeni zehrin tesirlerine o kadar alışmıştı ki, müdafaasından hayatını sonlandırmasını istemek zorunda kaldı.