Yaklaşık 34 milyon yıl evvel var olan Paratetis Denizi, tıpkı vakitte Dünyanın gördüğü en büyük göl olarak da biliniyor. Bu büyük kıtalararası su şeridi, Avrasya’nın güney kenarı boyunca bugünkü Avusturya’dan Türkmenistan’a kadar uzanıyor ve 2,8 milyon kilometrekarelik devasa bir alanı kaplıyordu.
Başlangıçta deniz olan Paratetis, Alpler ve Karpatlar’daki orojenik nesillerin yükselmesiyle oluşmuştu. Bu yükselme, Akdeniz’e güney kontağı olan bir havzanın oluşmasına neden oldu. Fakat yaklaşık 12 milyon yıl evvel, Afrika ve Avrupa tektonik levhaları ortasındaki bir çarpışma bu irtibatın kapanmasına sebep olarak Paratetis’in bir göl olarak tekrar sınıflandırılmasına yol açtı.
Paratetis, günümüzün tüm göllerinin toplamının yaklaşık 10 katı olan 1.77 milyon kilometreküp su içeriyordu. Paratetis, Akdeniz’den daha geniş bir yüzey alanına sahip olmasına karşın, şaşırtan derecede sığ olmasından ötürü Akdeniz’in 3.75 milyon kilometreküp suyunun yaklaşık yarısı hacme sahipti.
Akdeniz bir vakitler iç Avrupa’nın birçok ırmak ve akarsuyu aracılığıyla tatlı su ile beslenirken, Paratetis’in ayrılması bu kaynağı kesti ve bunun yerine tatlı su akıntıları göle yöneldi. Bu değişim ile bir arada bölge, daha evvel sahip olduğu çok çeşitli deniz cinslerinden daha az çeşitli tatlı su tiplerine yanlışsız bir geçiş yaşadı ve bölgenin flora ve faunasında kıymetli bir değişiklik yaşandı.
Paratetis bölge iklimini de değiştirdi
Paratetis’in büyüklüğü tıpkı vakitte Avrasya iklimi üzerinde kıymetli bir tesire sahip olduğu manasına geliyordu. Gölün yarattığı su buharı, mevsimler ortasındaki termal farkı azaltmaya katkıda bulunarak çok daha istikrarlı bir mevsimsel iklimi teşvik etti.
Ancak, Paratetis gölünün ömrü uzun sürmedi ve Avrasya’da çok az yağış yaşandığı bir “aşırı kuruma” periyodunda, yağışla doldurulamayan gölün izole suları buharlaştı.
9,8 ila 7,7 milyon yıl evvel suyun büyük bir kısmının buharlaşmasıyla, Büyük Hersoniyen Kuruması ismi verilen bir devirde su düzeyleri yaklaşık 250 metre düştü. Bu, gölün yüzey alanının yüzde 70’ini ve hacminin yüzde 30’unu kaybetmesine ve bugünkü Karadeniz’in büyüklüğüne inmesine neden oldu.
Kuruma, bölgenin yerleşik ekosistemini de etkiledi. Bir vakitler Paratetis’te yaşayan yunuslar, foklar ve hatta dünyanın en küçük balina tipleri (Cetotherium riabinini) artık gölün çekilen sularında hayatta kalamaz hale geldi.
Küçülme Avrasya iklimini de etkiledi ve bir vakitler sabit olan termal gradyan yerini çok daha soğuk kışlara ve daha sıcak yazlara bıraktı.
Paratetis’in mirası: Karadeniz, Hazar Denizi ve Aral Gölü
Paratetis küçülmeye devam ederken, bugün hala varlığını sürdüren üç başka bölge oluşturdu. Doğu Avrupa ve Batı Asya ortasındaki Karadeniz 436.000 kilometrekarelik bir alanı kaplıyor. Orta Doğu’da 371.000 kilometrekarelik bir alanı kaplayan Hazar Denizi, Dünya’nın şu andaki en büyük iç su kütlesi. Ve son olarak, şu anda 68.000 kilometrekarelik bir alanı kaplayan, lakin insan faaliyetinin neden olduğu kendi kuruma devrinin bir sonucu olarak küçülmeye devam eden Aral Gölü bulunuyor…
