Thomas Midgley Jr., 20. yüzyılın başlarında çevre ve insan sağlığı üzerinde derin etkiler bırakan iki önemli buluşa imza atmıştır. İlk olarak 1920’li yıllarda kurşunlu benzinin otomobillerde kullanılmasını teşvik etmiş, ardından da soğutucu cihazlarda yaygın olarak kullanılan Freon adlı kimyasalın geliştirilmesine öncülük etmiştir. Bu iki madde, hem doğaya hem de insan sağlığına büyük zararlar vermiştir ve etkileri hâlâ günümüzde hissedilmektedir.
Kurşunlu Benzin Nedir ve Ne Gibi Sonuçlar Doğurmuştur?
Kurşunlu benzin, geçmişte motorların performansını artırmak amacıyla kullanılan bir yakıt türüdür. İçeriğinde tetraetil kurşun (TEL) adlı katkı maddesi bulunur ve bu madde, benzinin oktan seviyesini yükselterek motorun verimliliğini artırır. Ancak bu faydaların yanında, kurşunlu benzin insan sağlığı ve çevre üzerinde son derece olumsuz etkilere yol açmıştır. Kurşunun vücuda girişi genellikle solunum veya sindirim yoluyla olur ve bu madde beyne kolayca ulaşabilmektedir. Özellikle küçük çocuklar üzerinde bilişsel gelişim üzerinde olumsuz etkileri olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Kurşunlu benzin kullanımı, 170 milyondan fazla Amerikalının toplamda 824 IQ puanı kaybetmesine neden olmuştur; bu da kişi başına ortalama 3 IQ puanı kaybı demektir. Bazen bu kaybın 6 puanı aştığı da olmuştur.
Kurşunlu benzinlerin atmosfere salınması, havayı, toprağı ve suyu kirleterek ekosisteme büyük zararlar vermektedir.
Kurşunlu Benzin Kullanımının Ekonomik Sebepleri
1921 yılında kurşunlu benzinlerin kullanılmaya başlanması, ekonomik kazanç sağlama amacı taşımaktaydı. Motor silindirlerinde meydana gelen darbeli yanışı önlemenin birçok yolu vardı; örneğin benzin-etanol karışımı kullanılabilirdi. Ancak Thomas Midgley Jr., kurşunun zararlı olduğunu bilmesine rağmen bu maddeyi geliştirmeyi tercih etti. Tetraetil kurşun, “Ethyl” veya “TEL” adıyla piyasaya sürüldü, böylece insanlar bu kimyasalın zararları konusunda endişelenmedi. Midgley, TEL’in patentini alarak kâr elde etmeyi hedefliyordu; etanolün patentine sahip olamayacaktı. Sonuç olarak, sağlık ve çevre sorunlarını göz ardı ederek kurşunlu benzini piyasaya sürdü.
Midgley’in Ürünü ve Kendi Sağlığı Üzerine Gelişmeler
Thomas Midgley, ürününün arkasında durarak kendisini savunmaya çalıştı. Mucit bir aileden geliyordu; babası otomobil lastikleri üzerine çalışıyordu ve dedesi dişli testereyi icat etmişti. 1924 yılında, tetraetil kurşuna elini sokarak bu maddenin risksiz olduğunu göstermek için bir performans gerçekleştirdi. Ancak o yıl New Jersey’de TEL’e maruz kalan beş işçi yaşamını yitirdi. Buna rağmen halk sağlığı hizmetleri raporlarında, kurşunlu benzin satışını yasaklamak için bir sebep olmadığı, işçilerin kurallara uyması gerektiği belirtildi.
Kurşunlu Benzin Kullanımının Bilimsel Kanıtları
O dönemlerde kurşunun zararları hakkında yeterli bilgi mevcuttu. Kurşunlu benzin kullanan otomobil sahiplerinin kanlarında eser miktarda kurşun tespit edilmiştir ve garajlarının bazı yerlerinde kurşun izleri bulunmuştur. Tüm bu bulgular, bilimsel araştırmalarla kanıtlanmış olmasına rağmen, kurşunlu benzin uzun yıllar boyunca kullanılmaya devam etmiştir ve sonunda 1996 yılında yasaklanmıştır. Ancak kurşunlu benzinin geçmişteki izleri hâlâ günümüzde hissedilmektedir.
Midgley’in Diğer Çevresel Etkileri
1920’lerin sonlarına doğru, klima ve soğutma sistemlerinde kullanılan bazı bileşiklerin zehirli, yanıcı ve patlayıcı olduğu tespit edildi. Bu tehlikeleri azaltmak için Midgley’in de yer aldığı bir ekip alternatif bileşikler geliştirmekle görevlendirildi. Sonuç olarak, geliştirdikleri “Freon” maddesi kısa sürede yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı. Ancak bu madde de ozon tabakasına zarar vermekte ve güçlü bir sera gazı olarak tanımlanmakta, denizlerdeki plankton gibi temel yaşam formlarını tehdit ederek besin zincirini bozmakta idi. 1987 yılında imzalanan Montreal Protokolü ile Freon’un üretimi ve kullanımı kısıtlanmış ve daha az zararlı alternatifler geliştirilmiştir.
Midgley’in İlginç Ölümü
Thomas Midgley, yaptığı icatların sonuçlarını göremedi. 1940 yılında, sadece 51 yaşındayken çocuk felci geçirdi ve yatalak hale geldi. Ancak burada bile yenilikçi fikirler geliştirmekten geri durmadı. Kendini yataktan kaldıracak bir makara sistemi hazırladı; fakat 1944’te, makaranın ipleri boğazına dolanarak boğulmasına yol açtı. Bu trajik olay, onun çevreye ve insan sağlığına yaptığı zararın ironik bir yansıması oldu.
Kaynaklar: PNAS, Doğa Filozofu, Britannica
İlginizi çekebilir:
Kaynak: Webtekno
