Son yıllarda bilim insanları, yapay zekanın sağladığı katkılarla birlikte “Biz bunu yıllardır çözemedik, yapay zekâ kısa sürede yaptı.” demekten kendilerini alıkoyamıyorlar. Bu yazımızda yapay zekanın alışılmışın dışında bir yönünü keşfedecek, sessizce dünyayı nasıl dönüştürdüğünü gözlemleyeceksiniz.
Protein Katlanmalarını Çözerek İlaç Geliştirmeye Hız Kazandırdı
Yapay zekanın bilim alanındaki en büyük devrimlerinden biri, kuşkusuz DeepMind’in AlphaFold projesidir. Bu sistem, bir proteinin yapısını yalnızca amino asit diziliminden yola çıkarak tahmin edebiliyor. İlk bakışta basit görünen bu durum, aslında moleküler biyolojinin en karmaşık sorularından biriydi ve yıllar boyunca çözülmeye çalışıldı. AlphaFold sayesinde bilim insanları, laboratuvar deneylerinin sonuçlarını sadece birkaç saat içinde elde edebiliyor. Şu ana kadar 200 milyondan fazla proteinin yapısı tahmin edildi ve bu sayede kanser, Alzheimer gibi hastalıkların tedavisine yönelik daha hızlı ilerlemeler kaydedilebiliyor. İlaç geliştirme sürecindeki en büyük bilinmezlerden biri olan “hedef protein yapısı” artık bir sır olmaktan çıkmış durumda.
Kuantum Fiziğini Öğrenip Denklemleri Kendi Kendine Çözdü
Yapay zekâ yalnızca verileri analiz etmekle kalmıyor, aynı zamanda bilimin dilini öğreniyor. Kuantum fiziğindeki karmaşık denklemler yapay zekâ tarafından çözülmekte. Normalde bu denklemler çok sınırlı durumlar için çözülebilirken, yapay zekâ yeni matematiksel yollar keşfederek karmaşık denklemleri çözebiliyor. Bu durum, insanların ulaşamadığı bazı fiziksel fenomenlerin daha net anlaşılmasına olanak tanıyor. Örneğin, kuantum bilgisayarların nasıl daha verimli çalışabileceği veya evrenin temel yapılarının nasıl işlediği gibi sorulara bir adım daha yaklaşmamızı sağlıyor. Yapay zekâ burada yalnızca bir “araç” değil, aynı zamanda bir ortak araştırmacı rolünü üstleniyor.
Yeni Materyaller Keşfetmekte Ustalaştı
Malzeme bilimi, yeni teknolojilerin temelini oluşturuyor. Ancak yeni bir materyal geliştirmek, yıllar süren deneyler, testler ve çok sayıda başarısızlık gerektiriyor. İşte burada Yapay Zekâ Destekli Malzeme Keşfi (AI for Materials Discovery) devreye giriyor. MIT ve Google’ın 2022 yılında duyurduğu bir çalışmada, yapay zekâ yüzbinlerce materyal kombinasyonunu simüle ederek güneş panelleri için ultra verimli yeni bir yarı iletken önerdi. Bu materyal, henüz hiçbir insan tarafından laboratuvar ortamında denenmemişti ve geleneksel yöntemlerle elde edilmesi yıllar sürecek kadar karmaşık bir bileşimdi. Bu tür yapay zekâ destekli keşifler sayesinde daha uzun pil ömrüne sahip telefonlar, daha hafif uçaklar ve belki de oda sıcaklığında çalışan süper iletkenler mümkün hale gelebilir.
Bilinmeyen Genetik Kodları Çözümledi
Genetik diziler arasında hâlâ ne işe yaradığını bilmediğimiz “çöp DNA” olarak adlandırılan bölümler bulunmaktadır. Ancak son yıllarda yapay zekâ, bu bölgelerin sanılandan çok daha önemli olabileceğini ortaya koydu. 2023 yılında gerçekleştirilen bir çalışmada, yapay zekâ kullanılarak “çöp” denilen bölgelerin gen ifadesini nasıl etkilediği analiz edildi ve bazı kanser türlerinin tetiklenmesinde bu alanların önemli bir rol oynadığı anlaşıldı. Bu buluş, genetik mühendislikte yepyeni bir kapı açtı. Gen tedavileri artık yalnızca mutasyonlara değil, bu gizli kodlara da odaklanmaya başladı. Gelecekte, kişiselleştirilmiş tedavilerin çoğu yapay zekâ sayesinde bu gizli genetik bilgileri çözüp harekete geçirecek.
Kendi Bilimsel Hipotezlerini Üretmeye Başladı
Artık yapay zekâ, yalnızca veri analizi yapmakla kalmıyor; bilimsel hipotezler de kurabiliyor. IBM’in Project Debater sisteminin bir uzantısı olarak geliştirilen bir yapay zekâ, belirli bir veri kümesine bakarak “Bu veriye göre şu etki olabilir.” gibi hipotezler üretiyor ve bunları test etmek için yöntemler öneriyor. Bunu bir araştırma laboratuvarında çalışan genç bir doktora öğrencisi gibi düşünebilirsiniz. Tek fark, saniyede binlerce makale okuyup karşılaştırabiliyor. Bilimin en temel adımı olan “Soru sormaktır.” ifadesi artık yapay zekâ tarafından da kullanılır hale geldi. Bu, gerçekten de “bilimsel aklın dijitalleşmesi” anlamına geliyor.
“Hissetmiyor Ama Anlıyor” Evresi
Yapay zekâ duygusal değil, bunun farkındayız. Ancak bazı modeller, insanın anlattığı şeyleri yalnızca kelime anlamıyla değil, bağlamı ve niyetiyle birlikte anlayabiliyor. 2024 yılında duyurulan bazı çok modelli (multimodal) yapay zekâ sistemleri, bilimsel görselleri yalnızca tanımakla kalmayıp, o görsellerin ne anlatmak istediğini de anlayabiliyor. Bu tür sistemler sayesinde bilimsel iletişim de değişiyor. Artık bir araştırma makalesi yalnızca insanlar için değil, yapay zekânın da okuyup anlayabileceği şekilde hazırlanıyor. Böylece bilimsel ilerlemenin hızı katlanarak artıyor.
Füzyon Enerjisinde Kontrolü Ele Aldı
Nükleer füzyon, temiz ve sınırsız enerji vadediyor; ancak füzyon reaksiyonlarını kontrol etmek son derece zordur. Plazma, aşırı yüksek sıcaklıklarda dengesizleşiyor ve reaksiyon duruyor. 2022 yılında DeepMind ve İsviçre’deki EPFL, bu sorunu çözmek için yapay zekâyı kullandı. Yapay zeka, plazmayı manyetik alanlarla stabilize etmeyi başardı. Hatta insan mühendislerinin yıllardır başaramadığı bir hassasiyetle füzyon reaksiyonlarını kontrol etti. Bu gelişme, temiz enerji devriminin önünü açabilecek bir yenilik olarak öne çıkıyor.
Neler Olacak Biliyor Musunuz?
Bugün gördüğümüz şeyler sadece bir fragman. Yapay zekâ, artık bilimin bir kolu değil, bilimin kendisiyle iç içe geçmiş bir beyin gibi işlev görüyor. Bilgiye ulaşmak için değil, bilgiyi oluşturmak için kullanılıyor. Ve bu sadece başlangıç. Belki de yarın, yapay zekânın önerdiği bir çözümle okyanus temizlenecek. Belki de evrenin doğuşunu onun sayesinde tam olarak anlayacağız. O yüzden yapay zekâyı yalnızca kodla değil, merakla çalışan bir beyin gibi görebiliriz.
Sizin düşünceleriniz neler?
Kaynaklar: Google, National Academies, Drug, Kellogg School of Management
Yapay zekâ hakkında diğer içeriklerimiz:
Kaynak: Webtekno
