Yapay Zekâ ve Enerji Krizi: Yeni Bir Dönemin Başlangıcı
Günümüzde yapay zekâ, hayatımızın merkezinde yer alan ve hızla gelişen teknolojilerin başında geliyor. Artık sadece veri analizleri yapmakla kalmıyor, video üretimi, içerik yazımı, görsel tasarım ve hatta insan düşüncesine dair öngörülerde bulunma gibi pek çok alanda devrim niteliğinde adımlar atıyor. Ancak bu teknolojik ilerlemenin arka planında, enerji kaynaklarını adeta sömüren büyük bir kriz saklı. MIT’nin kapsamlı araştırmaları, yalnızca birkaç saniyelik bir yapay zekâ videosu üretiminin bile bir mikrodalga fırını bir saat çalıştırmak kadar enerji harcadığını ortaya koyuyor. Bu fark edilmesi gereken önemli bir detaydır, zira enerji tüketimi, yapay zekânın sürdürülebilirliği ve etik açıdan en büyük sorunlarından biri haline geliyor.
Son yıllarda sıkça tartışılan enerji verimliliği konusu, küresel ısınma ve iklim krizi ile birleştiğinde, daha da kritik bir hale geliyor. İnsanlık, yapay zekânın sunduğu imkanlardan yararlanırken, aynı zamanda bu teknolojilerin getirdiği enerji yükünü de göz ardı edemiyor. Dev teknoloji devleri, Google, Microsoft, OpenAI ve Apple gibi isimler, yapay zekâ teknolojilerine güç sağlayabilmek için nükleer santraller kurmaya bile başlamış durumda. Sadece birkaç yıl içinde, ABD’deki tüm konutların yüzde 22’si kadar enerji yapay zekâ sistemleri tarafından tüketilecek tahmin ediliyor. Bu, teknolojik gelişmeler kadar, etik ve toplumsal sorumlulukları da beraberinde getiriyor.
Bir yapay zekâ modeline “Bana İstanbul için üç günlük bir gezi planı hazırlayabilir misin?” diye sorduğunuzda, bu basit sorunun ardında büyük bir enerji döngüsü yatıyor. MIT Technology Review’ün yaptığı araştırmalar, bu enerji tüketiminin, modelin büyüklüğüne, kullanılan donanımın özelliklerine, sorgulama saatine ve coğrafi lokasyona göre önemli ölçüde değiştiğini gösteriyor. Örneğin, Meta’nın açık kaynak modeli Llama 3.1’in küçük versiyonu (8 milyar parametre) tek bir cevap için yaklaşık 114 joule enerji harcıyor. Bu değer, bir mikrodalga fırını 0,1 saniye çalıştırmaya eşit. Aynı modelin 405 milyar parametreli büyük versiyonu ise, enerji tüketimini 60 katına çıkararak yaklaşık 6.700 jouleye yükseltiyor ve bu da mikrodalga fırını 8 saniye çalıştırmakla aynı enerjiye tekabül ediyor. Video üretimi ise çok daha yüksek enerji gerektiriyor: Sadece 5 saniyelik bir video oluşturmak, 3,4 milyon joule enerji tüketiyor. Bu, mikrodalgayı bir saat kullanmak veya 60 km elektrikli bisiklet sürmek kadar büyük bir enerji yükü anlamına geliyor. Bu rakamlar, sadece tek seferlik yapay zekâ kullanımlarını temsil ediyor ve toplamda enerji tüketiminin ne kadar yüksek olabileceğini gösteriyor.
Ancak, yapay zekânın neden bu kadar çok enerji harcadığı sorusu pek çok kişi tarafından soruluyor. Cevap oldukça açık: Modellerin çalışması için kullanılan yüksek performanslı çipler. NVIDIA’nın H100, A100 ve Blackwell GPU’ları, kendi başlarına yüksek enerji tüketimine sahip. Bir yapay zekâ modeli, bu çiplerin onlarcası veya yüzlercesiyle çalışırken, toplam enerji kullanımı katlanarak artıyor. Ayrıca, bu sistemlerin sürekli erişilebilir olması ve 24 saat aktif halde tutulması, enerjiyi sürekli tüketiyor. Üstelik, çoğu şirket, bu enerji tüketim verilerini kamuoyuyla paylaşmıyor; OpenAI, Google ve Microsoft gibi devler, bu bilgileri ticari sır kapsamında saklıyorlar. Bağımsız araştırmacılar ise, elindeki açık kaynak modellerden tahmini hesaplamalar yapmak zorunda kalıyor. Bu durum, şeffaflık sorununu ortaya çıkarıyor. Örneğin, şu anda kullandığınız ChatGPT’nin bir cevabının kaç joule enerji harcadığını bilmek imkânsız hale geliyor; çünkü bu, nerede ve nasıl işlendiğine, kullanılan model ve enerji kaynağına göre değişiyor. Cevap: Bilinemiyor.
Bu enerji yoğunluğu, yalnızca büyük şirketlerin değil, biz sıradan kullanıcıların da sırtına biniyor. Harvard Üniversitesi’nin yaptığı çalışmalar, veri merkezlerine sağlanan indirimli enerji anlaşmalarının maliyetlerinin, tüketicilere yansıdığı ve bu yolla elektrik faturalarının arttığını gösteriyor. Örneğin, Virginia’da yaşayan bir kişi, bu anlaşmalar yüzünden ayda fazladan 37,5 dolar elektrik faturası ödüyor. Buna rağmen, enerji tüketimindeki bu artış, birçok uzman tarafından ilerleme olarak sunuluyor. Microsoft, Google ve Meta gibi devler, nükleer enerji yatırımlarını artırırken, OpenAI’ın Stargate girişimi, 500 milyar dolar gibi devasa bir bütçeyle veri merkezleri kurmayı planlıyor. Tüm bu gelişmeler, bilgi ve enerji arasındaki gizemli bağın ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor; şeffaflık ve kontrol ise, bu yeni çağda hâlâ büyük bir eksiklik. Bu durumda, sürdürülebilir yapay zekâ mümkün mü? Çoğu uzman, mevcut sistemlerin neredeyse imkânsız olduğunu söylüyor. Çünkü, tasarım önceliği, maksimum performans ve herkesin erişimi üzerine kurulmuş durumda; enerji verimliliği ise ikinci sırada kalmış. Her içerik üretimi, her video, enerji izleri bırakarak devasa bir yük oluşturuyor.
İşte bu noktada, çözüm yolları da gündeme geliyor. İlk adım olarak, şeffaflık şart. Bugün, önde gelen yapay zekâ şirketleri, modellerinin enerji tüketimine dair net verileri paylaşmıyor. Açık kaynak projeler, bu konuda biraz daha ilerleme kaydetse de, genel kullanımda hâlâ geride. İkinci adım ise, verimli ve sürdürülebilir modeller geliştirmek. Microsoft’un araştırmaları, sadece GPU değil, sistemin genel enerji yükünü hesaplamanın ve daha az parametre ile daha fazla iş yapabilen algoritmalar tasarlamanın önemini vurguluyor. Bazı uzmanlar ise, yapay zekânın enerji krizine çözüm üretecek bir araç olabileceğine inanıyor; örneğin, iklim tahmini yapan modeller veya sürdürülebilir şehir planlamaları. Ancak, bu umutların gerçek olabilmesi için, öncelikle şu soruya dürüstçe cevap verilmesi gerekiyor: Bugünün yapay zekası gerçekten bir çözüm mü, yoksa yeni bir sorun mu? Yapay zekâ devrimi, bilgiye erişimi kolaylaştırırken, arka planda büyüyen ve bilinçsizce tüketilen enerji miktarı, küresel enerji dengelerini değiştirmeye başladı bile. Bu süreç, yalnızca teknolojik değil, toplumsal ve ekonomik boyutlarıyla da yeni bir dönemi işaret ediyor ve hepimizin yaşamını doğrudan etkiliyor. Bu yeni enerji yükü, hayatımızı ve gelecek nesillerin yaşamını şekillendirirken, bunun sonuçlarını birlikte göreceğiz.
