iPhone macerasının başında birçok pazara hakimiyet kuran Apple, beklenmedik bir halde bu muvaffakiyetini birkaç yıl Kuzey Amerika’da gösterememişti. BlackBerry isminde küçük dizüstü bilgisayarları anımsatan akıllı telefonların gerisindeki Kanada merkezli RIM şirketi, Apple’ın bölümde rekabet etmesi gereken kıymetli bir oyuncuydu. Günümüzde ise ismini farklı kulvarlarda gördüğümüz BlackBerry markası, geçmişte akıllı telefon alanında nasıl kelam sahibi oldu? Dilerseniz bu kıssayı en başından ele alalım.
RIM olarak da bilinen Research In Motion, telekomünikasyon teknolojisine odaklanmış nispeten küçük bir şirketti. 1996 yılında RIM, tabir yerindeyse tuğla büyüklüğündeki cep telefonlarına nazaran daha uygun ve kullanışlı bir alternatif olabilecek [email protected] Pager 900’ü piyasaya sürdü. Bu eser, çift taraflı bir davet aygıtıydı. 80’ler ve 90’larda cep telefonları pek yayın değilken epeyce ilgi gören davet aygıtlarıyla çizgi numarası üzerinden birkaç karakterlik ileti alabiliyordunuz. Zati bu eserlerin en büyük handikapı da tek istikametli bir irtibat sunmasıydı. RIM, pazardaki bu eksikliği görüp [email protected] Pager 900’ü iletileri hem alıp hem gönderebilen bir yapıda tasarlamıştı. Minyatür bir dizüstü bilgisayarı andıran aygıt periyodunda çok beğenildi.
[email protected] Pager 950 & 900 – Kaynak: Vintage phones archive
İlk eserin geliştirilmiş versiyonu niteliğinde [email protected] Pager 950 1998’de karşımıza çıktı. Avuç içine sığan dizaynıyla kompakt hale gelen yeni Pager, 132 x 65 çözünürlükte bir ekran, Q klavye, bilgisayarlardaki farenin fonksiyonuna emsal bir kaydırma tekerleği ve e-posta takviyesi üzere özelliklere sahipti. Ayrıyeten hepimizin duyduğu BlackBerry kavramı da bu aygıtla birlikte doğdu. Çünkü İ[email protected] Pager 950’nin klavye tuşları böğürtlene benzediğinden bahsettiğimiz model daha sonradan BlackBerry olarak isimlendirilmişti. Öte yandan, RIM’ın çıkaracağı öteki tüm eserlerin ismi artık BlackBerry olarak anılmakla birlikte, imzası ise bu klavye tasarımı olacaktı.
2000’li yılların başında cep telefonlarından evvel gelen farklı bir konsept yaygındı: Cep bilgisayarları. Taşınabilir boyutlarda dokunmatik ekranlı bu aygıtlarla; not almak ve bağlantı kurmak için isim, adres, e-posta bilgilerini saklamak mümkündü. Şahsî dijital asistan olarak tanıtılan bu eserler, yaklaşık dört yıl ülkü bir tecrübe sunmuş olsa da eksiklikleri vakit içerisinde kendini muhakkak etmeye başlamıştı. Cep bilgisayarları yapıları prestijiyle bağlantı kurmaya elverişliydi ve bu niteliklerini artık ileri bir kademeye taşımaları gerekiyordu. Cep telefonuna dönüş ise tam bu noktada sesli bağlantı kazanımıyla yaşandı.
2002’ye hakikat cep telefonları, gelişimi daha somut bir kesim haline gelmişti. RIM de bu pazara BlackBerry 5810 modeliyle birinci adımını attı. RIM şirketinin kurucusu Mike Lazaridis’in, cep bilgisayarlarının telefonlarla birleşeceği ön görüsünden çabucak sonra raflarda yerini alan BlackBerry 5810, “Her Vakit Açık, Her Vakit Bağlı” sloganıyla pazarlandı. Aygıt, yerleşik bir mikrofonu ve hoparlörü olmadığından görüşme yapmak için bir kulaklık gerektirmesine karşın büyük bir kullanım oranına ulaştı.
BlackBerry 5810 ve Quark – Kaynak: Vintage phones archive
İlk cep telefonundan bir sene sonra RIM, kullanıcılardan aldığı geri dönüşlerle BlackBerry Quark’ı tanıttı. Kulaklık takılı olmadan görüşme yapabildiğiniz birinci BlackBerry telefon olarak da anılan bu aygıtın, 160 x 100 çözünürlüğünde siyah beyaz ekranı, 2 MB RAM ve 16 MB depolama kapasitesi vardı. Quark, cep bilgisayarcılığında tepeye oynayan Palm şirketinin Treo serisiyle de uzun mühlet rekabet etti.
2002’nin sonlarına yanlışsız çok sayıda renk seçeneği ve daha yüksek çözünürlüklü ekranla BlackBerry 7000 serisi piyasaya sürüldü. İlerleyen süreçte BlackBerry 7000’nin geliştirilmesiyle tasarım açısından keskin sınırlara geçiş, devrin çok daha minimal hale gelen cep telefonlarına karşı gerçek bir rakip olma potansiyeline sahip Charm serisini doğurdu. Tıpkı vakitte BlackBerry’nin birinci kez Bluetooth’la buluştuğu bu eser ailesi, cep telefonlarındaki tuş ekibi karmaşasını ortadan kaldıran kıymetli bir yenilik sundu. SureType ismindeki bu tasarım anlayışı, kullanıcıların bilgisayar klavyelerine olan aşinalığını cep telefonlarına taşıyan mihenk taşıydı.
BlackBerry Charm – Kaynak: Vintage phones archive
O vakitler piyasadaki birçok telefon, üç yahut dört harfin 1’den 9’a kadar sıralanmış tuşlara alfabetik biçimde atandığı T9 (Text on 9 keys) dizilimiyle gelirken SureType’ta ise her tuşta yalnızca iki harf bulunan Q klavye sistemi hakimdi. SureType’ın bu yapısı sayesinde aygıtın yaptığı söz teklifleri de çok başarılıydı ve böylelikle kelam konusu tasarım süratli bir formda benimsendi. O denli ki BlackBerry telefonlara bağımlı olan kullanıcı sayısında yaşanan harika artışla bu bireylere CrackBerry lakabı takılmıştı.
BlackBerry SureType ve T9
Cep bilgisayarlarının iş dünyasına yönelik olması sebebiyle birinci cep telefonları da bir müddet bu çizgide ilerledi. En sonunda pazarın doygunluğa ulaştığını fark eden üreticiler, eserlerini günlük kullanıma uygun hale getirmeye başladı. Windows Mobile tabanlı Motorola Q ve birtakım Treo ile Nokia modelleri ana akıma hitap etmeye başlayınca RIM, harekete geçerek 2005 ile 2007 yılları ortasında BlackBerry Electron, Pearl ve Curve serilerini çıkardı. Bu aygıtlar daha kaliteli ekran, artırılmış bellek boyutu, kamera, microSD kart yuvası, Wi-Fi, multimedya ve tahminen de en değerlisi yerleşik sohbet yazılımı olan BlackBerry Messenger (BBM) üzere gelişmeleri beraberinde getirerek BlackBerry markasını elbet apayrı bir pozisyona taşıdı.
BlackBerry telefonlar, SMS yoluyla mesajlaşmanın son derece tanınan olduğu periyotta hayatımızdaydı. O vakitler WhatsApp, iMessage ve Telegram üslubunda standart bağlantı seçenekleri yok iken RIM, 2005 yılında SMS’in birtakım dezavantajlarını ortadan kaldıracak yeni bir platform kurdu: BlackBerry Messenger. Kısaltması BBM olan bu sistem, kullanıcıların gönderdiği bildirilerin ne vakit karşı tarafa ulaştığı ve okunduğu bilgisini gösteren birinci sohbet uygulaması olarak tarihe geçti. Ayrıyeten SMS’in ileti başına fiyatına kıyasla BBM çok daha uygundu. Çünkü, taşınabilir operatörler e-posta, iletileşme ve öbür internet gerektiren hizmetler için BlackBerry’ye özel paketleri sabit bir fiyata satıyordu.
İsminden de varsayım edebileceğiniz üzere BBM, uzun vakit boyunca BlackBerry telefonlara özel bir platformdu. Kullanıcıların daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir topluluğa katılması için BlackBerry markalı aygıt satın almasını teşvik eden bu iş modeli, uzun vadede büyük muvaffakiyet elde etti. RIM’in paylaştığı bilgilere nazaran BBM’in, Mayıs 2011’de dünya çapında 43 milyon faal kullanıcıya ulaşması, BlackBerry markasının gücünü gösteren kıymetli bir gelişmeydi.
Steve Jobs’ın telefon tarifini büsbütün değiştireceğine inandığı iPhone, 2007 yılında karşımıza çıktı. Periyodu için devasa sayılan dokunmatik ekranı ve gelişmiş yazılımıyla herkesi heyecanlandıran bu aygıt, BlackBerry’nin tahtını sarsmış olsa da çabucak yerinden edemedi. Çünkü iPhone’nun birtakım dezavantajları olmakla birlikte, BlackBerry’nin ise güçlü bir noktası vardı.
İlk iPhone, o vakitler ismi yeni duyulan AT&T’ye özel bir eserdi ve bu durumdan ötürü pek çok kişi alışılmadık bir tecrübe kıymetine operatörünü değişmeye yanaşmadı. Ayrıyeten, tüketicilerin büyük bir kısmı süratli iletileşme için dokunmatik ekrandan fazla fizikî klavyeyi daha kullanışlı buluyordu. BlackBerry’nin en büyük artısı ise pazarda monopol olabilecek kadar yüksek güvenlik standartlarına en başından beri sahip olmasıydı. RIM’in güvenliğe verdiği bu öncelik sayesinde BlackBerry’nin başta kamu ve kurumsal alanlar olmak üzere geniş kitlelere yaygınlaşması elbette şaşırtan değil.
Apple’ın cep telefonlarına kazandırdığı yeni soluk değişik bir devranın kapılarını ortalarken, öbür şirketler de dokunmatik aygıtlara ve bunlara uygun yazılımların geliştirilmesine yük vermeye başlamıştı. 2008’e hakikat iPhone’un süratli yükselişine karşı harekete geçen RIM, iki farklı teşebbüste bulundu: Birincisi, tüketicileri hedefleyen Curve serisinin üst segment haline geldiği Bold eser ailesiydi. Nitelik açısından adeta düzey atlayan Bold modeller, karbon fiber ve metal alaşımlı kasalarıyla çok dikkat çekmişti. RIM’in öteki bir atılımı ise dokunmatik ekranlı birinci BlackBerry aygıt olan Storm’du. Hem konsept hem uygulama açısından hayal kırıklığı olan bu telefon, krizin kapıda olduğunu göstermişti.
Storm, SurePress teknolojisiyle iPhone’dan büsbütün farklıydı. Zira ekrana dokunmak yerine bir tuş üzere basmanız gerekiyordu. Böylelikle klavyeli telefon hissiyatı yaratılmakla bir arada, kullanım yahut taşıma esnasında yanlış dokunmalar da engellenmiş oluyordu. Lakin SurePress, ne bir dokunmatik ekranın hassaslığına ne de fizikî tuşların doğruluğuna sahipti. Aygıtın ortasında yalnızca bir adet basınç sensörü olduğundan ekranın her kısmı hassas değildi. Kelam konusu sensör teknik açıdan da sorunlu olduğu için çok sayıda iade ve değişim süreci yaşatan Storm, ayrıyeten işletim sistemindeki kusurlarından dolayı RIM’ın büyük kayıpları ortasında yer aldı.
İlk dokunmatik BlackBerry’nin kusurlarından ders çıkaran RIM, sonraki yıl Storm 2’yi tanıttı. Bu sefer ekranın her köşesine yerleştirilen piezoelektrik basınç sensörüyle daha âlâ bir tecrübe sunan yeni telefon, güzelleştirilmiş yazılım ve Wi-Fi takviyesi üzere eklerle kullanıcıların beğenisini kazanmıştı. Toparlanma süreciyle birlikte RIM, 2009’un sonunda Apple’ın %25, Microsoft’un %16 ve Google’ın %7’lik pazar hissesine kıyasla ABD’de %43’lük bir bölümü elinde tutuyordu.
2010 yılını cep telefonu kavramının akıllı telefonlara evrildiği devir olarak nitelendirmemiz mümkün. iPhone 4, Samsung Galaxy S, HTC Desire üzere tanınan aygıtlar dokunmatik telefonları bir norm haline getirirken kesimdeki rekabet artık işletim sistemleriyle devam ediyordu. iOS ve Android ortasındaki süregelen yarışın dışında kalan RIM, yeni telefonuna karşın dokunmatik ekran furyasına tam manasıyla ayak uyduramadı.
BlackBerry Torch 9800, birinci bakışta Storm modellerine benzese de dokunmatik ekranına kızaklı Q klavye eşlik ettiğinden piyasadaki öbür eserlerden ayrışıyordu. SurePress’in başarısızlığı sonrasında rakipleri üzere olağan dokunmatik ekrana geçiş yapan RIM, yazılım tarafına da yatırım yaparak Torch 9800’e gelişmiş toplumsal medya entegrasyonuyla birlikte; iOS ve Android’le kıyaslanabilecek kadar uygun bir internet tarayıcısı ekledi. Aslında aygıtın ismi da bu tarayıcıdan geliyor. Çünkü RIM, Webkit tabanlı internet tarayıcısı geliştirmek için bu bahiste uzman olan Torch Mobile şirketini 2009’da satın almıştı.
Yeni modellerle eser gamı genişleyen BlackBerry, en son 2010 yılında ABD’de 22 milyon kullanıcıya ulaştıktan sonra bu sayı yavaş yavaş azalmaya başladı. RIM, mali açıdan ayakta kalabilmek için Afrika üzere gelişmekte olan pazarlara açılarak büyümeye devam etti.
Akıllı telefonlar; kullanıcıların da benimsemesiyle şirketlerin var olmak istediği bir alana dönüşmüştü. Apple ise bu dalı daha da büyütecek bir harekette bulunup 2010 yılında iPad’i tanıtınca teknoloji iki kola ayrılmıştı: Bilgisayar ve taşınabilir. iPad’den birkaç ay sonra BlackBerry imzalı birinci ve tek tableti gördük. 7 inç ekran, 1080p görüntü kamera ve hiç beklenmedik bir halde Adobe Flash Player dayanağına sahip olan PlayBook; e-posta, takvim, BBM ile çeşitli uygulamalar için BlackBerry telefon gerektirdiğinden topa tutulsa da büyük indirimlerle satılması avantajıyla ülkemiz dahil birçok yerde ilgi görmüştü.
Ve en sonunda 2011’deki istatistiklere nazaran iPhone, BlackBerry’yi geride bırakarak ABD’deki en tanınan akıllı telefon olmayı başardı.
ABD’deki hakimiyetini Apple’a kaptırmasına karşın dünya çapında BlackBerry kullananların sayısı 80 milyon üzere rekor bir düzeye ulaşsa da bu muvaffakiyet, Afrika ve Orta Doğu’da eski telefonlara olan çok talep sayesinde gerçekleşmişti. Başka ülkelerde rakip modeller yavaş ancak emin adımlarla BlackBerry markasının önüne geçiyordu.
2011’ın yazında RIM, gelir kayıplarından ötürü bünyesindeki 2.000 işçisi işten çıkardı. Firmanın üstündeki kara bulutlar dağılmamıştı; zira tıpkı yılın Ekim ayında BlackBerry aygıtların gücü olarak bilinen BlackBerry Internet Services (BIS) hizmetinde çok büyük bir kesinti baş gösterdi. Yalnızca BlackBerry kullanıcılarının dahil olduğu süratli ve inançlı BIS ağındaki teknik meseleler yüzünden 91 ülkede günlerce BBM ile e-postaya erişim sağlanamadı.
Tüm bu yaşananların akabinde RIM, yine toparlanabilmek için artık eskiyen BlackBerry OS yerine tıpkı PlayBook tabletindeki üzere QNX tabanlı yeni bir işletim sistemine sahip telefonlar çıkaracağını duyurdu. QNX’ten hareketle yeni yazılım BBX olarak anılsa da telif hakkı ihlali nedeniyle en son BlackBerry 10 isminde karar kılındığını hatırlıyoruz. Lakin şirket içindeki birtakım pürüzlerden dolayı yeni telefonların çıkışı 2012’nin ikinci yarısında ertelenmiş, bu doğrultuda RIM payları de feci bir düşüşe sahne olmuştu.
RIM’den farklı olarak öteki akıllı telefon üreticileri, çalışmalarını tam gaz sürdürüyordu. Kısa müddette zenginleşen uygulama kataloğu, Android ve iOS cephesini genişletirken, günümüzde kullandığımız sohbet uygulamaları da yavaş yavaş hayatımıza dahil oldu. Bilhassa WhatsApp’ın sunduğu platform fark etmeksizin fiyatsız ve süratli iletileşme imkanı, BBM’i gözden düşürmüştü. Uzun vakit boyunca BlackBerry eserlerin en büyük tercih sebebi sayılan iletileşme hizmeti da darbe almaya başlayınca istifa haberleriyle karşılaştık.
2012’nin başında RIM’in iki CEO’su Mike Lazaridis ve Jim Balsillie şirketten ayrıldı. Yaşanan kaos sonrasında yeni gelen CEO Thorsten Heins, BlackBerry 10 işletim sistemli telefonlarının tekrardan ertelenerek gelecek yıl çıkacağını açıkladı.
RIM’in son kozu olarak da bilinen BlackBerry 10 ailesinin birinci iki üyesi 30 Ocak 2013 tarihinde görebildik. Kendine has biçimini yansıtan Q klavyeli Q10 ile akıllı telefon tarifine daha uygun duran tam dokunmatik ekranlı Z10; markayı tekrardan gün yüzüne çıkarmıştı. İdare, tüketici alışkanlıkları ve değişen pazar dinamiklerine ahenk sağlayabilmek ismine Z10’a modeline odaklandı. Daha kıymetli bir gelişme ise yeni eserlerin lansmanı sonrası RIM isminin BlackBerry olarak değiştirilmesiydi. Bu ortak kararla şirketin tüm aksiliklere karşın varlığını sürdüreceği bildirisi verilmişti.
BlackBerry Q10 ile Z10’nun satışları varsayımların hayli altında seyretti. Bunun temel nedeni potansiyel kullanıcıların Android ve iOS ekosistemine şartsız bağlı olmasıydı. Facebook, Twitter, Instagram, YouTube üzere büyük mecraların iki ana işletim sisteminde meselesiz bir tecrübe vadetmesiyle birlikte her geçen gün büyüyen uygulama yelpazesi, hem tüketicileri hem geliştiricileri cezbediyordu. Bu türlü bir ortamda hiç kimse BlackBerry aygıtlarla kendini kısıtlamak istemedi.
Söz konusu gidişatın bir sonucu olarak 2013 sonbaharında şirket, 4500 kişiyi işten çıkardı ve Thorsten Heins’in yerine günümüzde de BlackBerry’nin CEO’su olan John Chen vazifeye geldi. Sonraki yıl niş bir aygıtla ilgileri üzerine çekmeyi başaran BlackBerry, dokunmatik ekranı Q klavyeyle daha uyumlu hale getirdiği Passport modelini piyasaya sürdü. Kare dizaynıyla pek çok incelemede Sünger Bob olarak anılan eserin Q klavyesini TouchPad olarak da kullanabilmek herkesin güzeline gitmiş, 200 binlik stok 2 gün içinde tükenmişti.
BlackBerry Passport, Classic, Priv Modelleri
BlackBerry’nin kendi işletim sistemine sahip son telefon olan Classic, geçmişteki biçimin Q10 modeliyle bir ortaya getirilmiş haliydi. 2015 yılında çıkan BlackBerry Priv ise şirketin birinci Android telefon denemesi olarak tarihe geçti. 2560 x 1440 çözünürlükteki dokunmatik ekranı ve Trackpad özellikli kızaklı klavyesiyle Priv, kıymetli fiyatından ötürü çok reaksiyon topladı ve BlackBerry’nin kendi ürettiği son telefon oldu.
Android teşebbüsü de sonuçsuz kalan BlackBerry, 1000 işçisini daha işten çıkardıktan sonra, daldaki varlığı korumak hedefiyle Çin merkezli TCL’le anlaşıp, kimi Alcatel modellerini özelleştirerek DTEK serisini tanıttı. Yalnızca 200 bin civarı satılan bu telefonlarla şirketin global pazar hissesi yüzde 0.1’e bile ulaşamadı. Bu dokunaklı sondan sonra BlackBerry, resmi olarak piyasaya diğer telefon sunmadı. Lakin marka ismi bir mühlet daha yaşamaya devam etti.
2017’de TCL, BlackBerry Mobile ismi altında dokunmaya hassas bir Q klavyeye sahip ve boşluk çubuğunda parmak izi sensörü bulunduran BlackBerry KeyOne’ı çıkardı. Çağdaş bir tasarım çizgisiyle kullanıcıların ziyadesiyle beğendiği KeyOne, yıl sonuna kadar 850 bin adet satıldı. Devamında Key2 modelini de satışa sunan TCL, 2020 yılında mukaveleleri sona erdiği BlackBerry aygıtların satışını durduracağını açıkladı.
BlackBerry KeyOne ve Key2
TCL macerasından BlackBerry, bölüme tekrardan katılmak için en son 2020’de OnwardMobility isimli bir teşebbüsle muahedeye vardı. Günümüz standartlarına ayak uydurabilecek 5G irtibatlı yeni bir BlackBerry beklerken geçen yıl Şubat ayında OnwardMobility, projenin iptal edildiğini duyurdu. Çünkü BlackBerry idaresi, apansız taşınabilir teknolojilerle ilgili tüm patentlerini 600 milyon dolara satarak geçmişinden uzaklaşmaya karar vermişti.
Böyle bir kıssanın sonunda bu şirketin battığını düşünmüş olabilirsiniz ancak tam bilakis BlackBerry, üç binden fazla çalışanıyla siber güvenlik konusunda uzmanlaşmış bir yazılım devine dönüştü. Hatta geçen yıl elde ettiği 500 milyon dolarlık kâr, BlackBerry’nin bu alandaki muvaffakiyetini gözler önüne seriyor. Ayrıyeten, BlackBerry 10 işletim sisteminin temelini oluşturan QNX’in de sayısız arabaya hayat verdiğini biliyoruz.
Bir vakitler taşınabilir tarafta rüzgar üzere esen BlackBerry’nin tüm serüvenini siz okurlarımızla birlikte irdelemiş olduk. Pekala sizler ne düşünüyorsunuz? Geçmişte hangi BlackBerry aygıtları kullandınız? Yorumlarınızı bizlerle paylaşmayı unutmayın.
