Asbest, silika, cıva ve kurşun, Şubat ayında Türkiye’de 50.000’den fazla insanın vefatına neden olan büyük sarsıntılar sonucunda açığa çıkan binlerce toksin ortasında yer alıyor. Etraf sıhhati uzmanlarına nazaran yıkılan binalardan yayılan devasa toz bulutlarının zehirleri ırmaklara, bitkilere, akciğerlere ve organlara taşınıyor ve gelecek yıllarda önemli sıhhat sıkıntılarına yol açma riski taşıyor.
1999 sarsıntısından 10 kat daha fazla moloz
Depremin geride bıraktığı enkazın hacmi, öteki büyük felaketlerle karşılaştırıldığında bile muazzam bir boyutta. Birleşmiş Milletler felaketin 1999‘daki Gölcük zelzelesinden en az 10 kat daha fazla moloz ürettiğini kestirim ediyor.
Çok sayıda rapor gösteriyor ki birtakım bölgelerde beşerler enkaz dağlarını temizlemek için koşuşturdu ve binaların içindekileri rastgele boşalttı. Uzmanlar, toksik kirlenmeden kaynaklanan ‘ikincil bir felaketin’ sarsıntılardan bile daha şiddetli olabileceğini söylüyor. Türkiye Asbest Söküm Uzmanları Derneği Başkanı Mehmet Şeyhmus Ensari, yaptığı açıklamada “İyimser bir varsayımla 3 milyon insanın hasta olacağını söyleyebilirim” dedi.
Toksinler insanları hasta edebilir
BM Besin ve Tarım Örgütü‘ne nazaran, 1,7 milyon nüfuslu ve Bereketli Hilal olarak bilinen bölgenin bir modülü olan Hatay, ziraî üretim ve besin sanayisi için kritik değere sahip ve tek başına Türkiye’nin ziraî Gayri Safi Yurtiçi Hasılasının (GSYH) yüzde 14,5’ini oluşturuyor. Öte yandan 2 Mayıs datalarına nazaran enkazın yüzde 70’inden fazlası taşınmış ve vilayetteki yaklaşık 500 ilçeden 82’sinde etkin çalışma sürüyor.
Türk Tabipler Birliği heyetinin lideri Ali Kanatlı, “Solunum yolu hastalıkları, göz hastalıkları, astım atakları, alerjik tepkiler ve akciğer hastalıkları artacak. Önümüzdeki yıllarda bu problemlerle karşı karşıya kalacağız.” tabirlerini kullandı.
Depremin maliyeti
Türkiye’ye nazaran bölgedeki sarsıntıların maliyeti 103 milyar dolardan fazla, yani Türkiye’nin 2021 GSYH’sinin sekizde biri. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum’un Mart ayında yaptığı açıklamaya nazaran, etkilenen bölgelerde 300.000’den fazla bina yıkıldı, yıkılması gerekti yahut orta derecede hasar gördü.
Yıkılan binalarla Manhattan adasının yaklaşık yedi katı bina inşa edilebilir
Çabucak üstteki görselde her bir blok bir binayı temsil ediyor. Şayet bu 300.000 bina bir ortaya getirilseydi buna emsal bir şey olacaktı. 
Bu, New York’taki Manhattan adasının yaklaşık yedi katı kadar bina demek. BM Kalkınma Programı (UNDP), yıkım sonucu ortaya çıkan moloz hacminin 100 milyon metreküpü aşacağını, bunun da 2010 yılında Haiti’yi vuran büyük sarsıntının bıraktığı hacmin yaklaşık 10 katı olduğunu söylüyor. Şayet molozların tamamı üst üste yığılırsa, her biri Mısır, Giza’daki Büyük Piramit büyüklüğünde 38 devasa yığına muadil oluyor.
Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpinar‘ın tweetlerine nazaran aşağıdaki fotoğraf moloz depolama alanlarının nasıl yönetilmesi gerektiğini gösteriyor. Birpınar, depolama alanlarının inançlı bir biçimde yönetildiğini ve gelen atıkların bir envantere kaydedildiğini söyledi. Alanların yerleri ulaşım kolaylığına nazaran seçildi lakin sulak alanlara yahut muhafaza altındaki bölgelere, tarıma ve yerleşim alanlarına uzaklık üzere ekolojik faktörler de göz önünde bulunduruldu. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı eski Müsteşarı Profesör Mustafa Öztürk, atıkların uygun biçimde kullanıldığında tekrar hammaddeye dönüştürülerek kıymetli bir eser haline getirilebileceğini söyledi.
Öztürk ve öbürleri, Antakya’dan çıkarılan molozların birçoklarının yakındaki süreksiz çöplüklerde depolandığını ve bunun da kirlenme tasalarını artırdığını söyledi. Bu zehirli toksinler nereden kaynaklanıyor?
Tehlikeli hususlar, boyadan borulara kadar bir binanın birçok alanında bulunabilir. İşte bunlardan başlıcaları ve potansiyel olarak bulunabilecekleri yerlere ait örnekler: Floresanlarda bulunan cıva, inşaat materyallerinde ve yapı unsurlarında bulunan silika ve asbest, birçok konut eşyasında bulunan kurşun. 
ABD merkezli Asbest Hastalığı Farkındalık Örgütü’nün kurucularından Linda Reinstein’a nazaran, enkaz ortasında ne kadar zehirli husus olduğunu belirlemek imkansız bir görev olabilir. Asbest nedenli hastalıkların açığa çıkması ise 10 ila 50 yıl arası bir vakit alıyor. Hasebiyle yerleşim yerlerin dökülen molozlar etraf halkta sıhhat meselelerine neden olabilir. Birebir biçimde enkazın kaldırılmasından sorumlu olan çalışanların da gerekli tedbirleri alması yahut almaları sağlanmalı. 
